ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΙΕΡΑΡΧΕΣ

ΟΙΚΟΥΜΕΝΙΚΟΙ ΔΑΣΚΑΛΟΙ

          Βυθοί σοφίας απύθμενοι. Βράχοι πίστης ακλόνητοι. Μάστιγες παρανομίας αδυσώπητοι. Ωκεανοί φιλανθρωπίας παμμέγιστοι. Οι τρεις Ιεράρχες, Βασίλειος ο Μέγας, Γρηγόριος ο Θεολόγος και Ιωάννης ο Χρυσόστομος, είναι αιώνιοι και αδιαφιλονίκητοι δάσκαλοι της Οικουμένης.

        Αν και έζησαν και έδρασαν πριν από 17 αιώνες περίπου, οι ιδέες και οι αντιλήψεις τους για τα αιώνια παιδαγωγικά ζητήματα ενέχουν το στοιχείο της διαχρονικότητας και της οικουμενικότητας. Είναι ιδέες και αλήθειες παντοτινές και αιώνιες, που έχουν άμεση σχέση με τη ζωή και την αγωγή, όπως άτρωτες παραμένουν οι ιδέες του Σωκράτη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη. Οι Τρεις Ιεράρχες είναι πρότυπα αρετής ανεπανάληπτα, υποδείγματα αγάπης και φιλανθρωπίας μοναδικά, ωκεανοί μόρφωσης και σοφίας απέραντοι, βράχοι πίστης ακλόνητοι, πρότυπα παρρησίας και τόλμης ανυπέρβλητα.

        Στην ψυχή γενναίοι, στο πνεύμα πανίσχυροι, στο θάρρος αδάμαστοι, στην απειλή άφοβοι και στη φοβέρα των αρχόντων της κοσμικής εξουσίας γίνονται φάροι φωτεινοί, που φωτίζουν το δρόμο της τιμής και του καθήκοντος, οδηγούν φωτισμένα τα ανθρώπινα βήματα στη λεωφόρο της χαράς και της δημιουργίας, του πολιτισμού και της ευημερίας. Γίνονται οι Τρεις Μέγιστοι φωστήρες της τρισηλίου θεότητας, οι απαράμιλλοι στύλοι της Ορθοδοξίας, οι μελίρρυτοι ποταμοί της σοφίας, οι φωτισμένοι δάσκαλοι και παιδαγωγοί των νέων, των ποιμνίων οι ιδανικοί ποιμένες, του κόσμου οι υπέρλαμπροι φωστήρες, της επιστήμης οι αφοσιωμένοι σκαπανείς, των περάτων της γης οι αληθινοί καθοδηγητές, των ηθών οι ορθοί διορθωτές, της αλήθειας οι διαπρύσιοι κήρυκες.

        Κατορθώνουν οι Τρεις Ιεράρχες να συνδυάσουν με τρόπο θαυμαστό τη θεωρία με την πράξη και το λόγο με το έργο μέσα στη ζωή, γιατί πιστεύουν ότι χωρίς το συγκερασμό αυτόν κανείς δεν μπορεί να γίνει πιστευτός στις ιδέες που θέλει να κηρύξει και να επιβάλει στον κοινωνικό περίγυρο. Πιστεύουν στο πρότυπο, στη ενσάρκωση του Λόγου και τη συμφωνία της διδασκαλίας με τη ζωή και την πράξη.

       

Είναι συγγραφείς πολυγραφότατοι, αλλά σε κάθε λόγο και κάθε σύγγραμμα έχουν σαν σημείο αναφοράς τα μεγάλα παιδαγωγικά προβλήματα. Αναφέρονται στο θεσμό της οικογένειας και τον παιδαγωγικό της ρόλο, στη ανατροφή των νέων, στη σχολική ζωή, στα διδακτέα μαθήματα, τα μέσα διδασκαλίας. Και σαν ειδικοί, ασχολούνται ακόμη και με την πρώτη ανάγνωση, γραφή και αρίθμηση, την αυτενέργεια, τα παιδονομικά μέσα, την ποινή και την αμοιβή ως παιδαγωγικά μέσα, το παιδαγωγικό παιχνίδι, τις βαθμίδες αγωγής, τις σχέσεις μαθητών-δασκάλων-γονέων… κ.α.

Η δράση τους είναι πολυσχιδής: θρησκευτική, πνευματική, φιλανθρωπική, παιδαγωγική. Πλείστες από τις ιδέες τους έχουν αξία αδιαφιλονίκητη, κύρος ανεκτίμητο, δύναμη ανυπολόγιστη. Είναι σύγχρονες και επίκαιρες, ακμαίες και ισχυρές, χρήσιμες και απαράκαμπτες. Θέλουν τη νεότητα κοσμημένη με της αρετής τα κάλλη και της παιδείας το αγλάισμα, την αληθινή πίστη στο Θεό, τη σεμνότητα, την ηθική. Μια νεότητα δυναμική, ενεργητική, απαλλαγμένη από τα ανίερα και φθοροποιά πάθη του εγωισμού, του μίσους, της κακίας και της ζηλοτυπίας.

Συνιστούν πρόσθετα στη νεότητα να βιώνει τα ιδανικά της ελευθερίας του πνεύματος και της ψυχής, της ελευθερίας του πνεύματος και της ψυχής, της συνεργασίας, της αλληλοβοήθειας, της φιλανθρωπίας, της αυτοθυσίας και της αυταπάρνησης. Αγάπη ζητούν χωρίς όρια, καθολική κι απέραντη, έχοντας σαν αιώνιο πρότυπο το παράδειγμα του Θεανθρώπου. Το παράδειγμα λένε ασκεί ανυπολόγιστη παιδαγωγική επίδραση και αποτελεί προσφορότερο μέσο αγωγής, το σημαντικότερο και βασικότερο συντελεστή διαπαιδαγώγησης, γιατί ομιλεί με γλώσσα ζωντανή και οικοδομεί την προσωπικότητα.

Ο νέος, και κάθε άτομο γενικότερα, πρέπει να αγαπά την πρόοδο, τη δημιουργία, την εξέλιξη και τον πολιτισμό, με την πλήρη έννοια του όρου. Με τις ενέργειές του πρέπει να αποβλέπει στην ωφέλεια του κοινωνικού συνόλου, γιατί ποτέ, καμιά κοινωνία ατομικιστών και αδίκων δεν έχει προοδεύσει.

Η Ελληνική και Χριστιανική κοινωνία με όλους τους παράγοντες αγωγής, γονείς, εκπαιδευτικούς, Εκκλησία και Πολιτεία, οφείλει να προσφέρει στην ελληνική νεότητα ό,τι ωραίο, υψηλό και πολύτιμο.

Ο Μέγας Βασίλειος πρωτοπορώντας θέλει το Δάσκαλο «αρχέτυπον βίου, νόμου έμψυχον, κανόνα αρετής» γιατί αυτός είναι λειτουργός, απόστολος, δίκαιος, σοβαρός, αληθινός πλάστης ψυχών. Τον θέλει ακόμη καταρτισμένο, γνώστη των ψυχικών λειτουργιών του παιδιού, άξιον να προσαρμόζει κάθε φορά τη διδασκαλία στο επίπεδο της ψυχικής ωριμότητας και της πνευματικής ικανότητας των μαθητών. Να αποφεύγει τις υπερβολές και να προσφέρει τη γνώση με τέχνη στηριζόμενος στο βίωμα και το ενδιαφέρον που αποτελούν ελκυστικά στοιχεία διδασκαλίας. Το παιδί αφομοιώνει το τερπνό και ευχάριστο και αποκρούει το βίαιο και σκληρό. Η επαγωγή χωρίς πλεονασμούς είναι ο ακρογωνιαίος λίθος της μεθόδου διδασκαλίας. Από τους νέους ζητάει φιλομάθεια και συχνή επαφή με τα γραπτά κείμενα ανθολογώντας το ωφέλιμο, το αληθινό, το ωραίο. Σαν πηγές συνιστά έργα ιστορικά, ποιητικά, ρητορικά, πολιτικά, πατερικά, αλλά πάντα με περίσκεψη, περισυλλογή, φρόνηση και σύνεση, σαν τη μέλισσα που απομονώνει πρώτα τα αιχμηρά αγκάθια και κατόπιν απορροφά το νέκταρ των λουλουδιών. Τα παιδιά να αποφεύγουν το ακατάλληλο θέαμα και ακρόαμα που σκοτώνει το πνεύμα και νεκρώνει την ψυχή. Κόσμημα των νέων είναι η καρτερία, η νηφαλιότητα, η περισυλλογή με μόρφωση αληθινή και εκπαίδευση ορθή, την οποία θεωρεί «τέχνην τεχνών και επιστήμην επιστημών».

Ο δεύτερος στη σειρά υψιπετής Γρηγόριος αποδίδοντας τεράστια σημασία στην ολοκληρωμένη προσωπικότητα του δασκάλου-παιδαγωγού, ο οποίος πρέπει να είναι εξοπλισμένος με τα εφόδια της υπομονής, της δικαιοσύνης, της πολύπλευρης μόρφωσης, χωρίς να προτιμά το πολύ και αβέβαιο, αλλά το λίγο και βέβαιο. Η ραγδαία βροχή, λέει, ποτίζει τη επιφάνεια, ενώ η σιγανή και επίμονη εισδύει στο βάθος και κάνει το έδαφος εύφορο και γόνιμο.

Προχωρώντας παραπέρα διδάσκει ακόμη και επαγγελματικό προσανατολισμό υποστηρίζοντας ότι ο άνθρωπος ευτυχεί πραγματικά, όταν το επάγγελμά του συμφωνεί με τις κλίσεις και τα ενδιαφέροντά του. Δηλαδή ό,τι και σήμερα επιδιώκουμε με περισσότερα μέσα και ασυγκρίτως καλύτερες προϋποθέσεις για να βρεθεί ο κατάλληλος άνθρωπος στο κατάλληλο επάγγελμα.

Ο τρίτος της τριάδας, ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ο δίκαια επονομαζόμενος «Δημοσθένης» της Εκκλησίας για την απαράμιλλη ρητορική του δεινότητα, διδάσκει και παιδαγωγεί τη νεότητα με χειμαρρώδη ρητορική ικανότητα, γλυκύτητα ύφους και λόγου, πολυμέρεια γνώσεων, διαύγεια πνεύματος και ακριβολογία όρων. Το Δάσκαλο τον θέλει κι αυτός, βέβαια, προσηνή, πιστό στο καθήκον, μυσταγωγό της Χριστιανικής αγάπης και ηθικής, ώστε να σμιλεύει με τέχνη και μεράκι την παιδική ψυχή και να σφυρηλατεί σαν γλύπτης τον παιδικό χαρακτήρα με δικαιοσύνη και αξιοπρέπεια. Πρώτιστη αξία δίνει στην ηθική αμοιβή και ελάχιστη στην υλική.

Κυρίαρχη θέση στη διδασκαλία κατέχει η πρόοδος και η ποιοτική ανόρθωση των μαθητών. Γνωρίσματα άρτιας διδασκαλίας είναι η επαγωγικότητα, η απλότητα, η εποπτικότητα και η καταληπτικότητα(πρέπει δηλαδή να είναι περισσότερο κάλλιστη και λιγότερο ευχάριστη). Αυτή πρέπει να θερμαίνει την καρδιά, να φωτίζει τη διάνοια, να ισχυροποιεί τη θέληση και να συμβάλει έτσι στην ολόπλευρη διαπαιδαγώγηση της νεολαίας.

Ο Χριστιανισμός και ο Ελληνισμός είναι έννοιες αδιαχώριστες και αδιάσπαστες. Συμβαδίζουν, συνυπάρχουν κι έχουν ένα κοινό στόχο, τον άνθρωπο. Αγωνίζονται μαζί για την ποιοτική του ανύψωση, για την επικράτηση της ηθικής και του Δικαίου, της ειρήνης και της αδελφοσύνης των λαών, την ίση μεταχείριση στα καθήκοντα και δικαιώματα, την ισονομία, την ατομική και κοινωνική ευημερία, την τιμή, την αξιοπρέπεια, την ανεξαρτησία και την ελευθερία, την πίστη στο Θεό, στα ιδανικά και στον ίδιο τον άνθρωπο.

Είναι κήρυκας της αρμονίας, του μέτρου, της αντιστοιχίας των γνώσεων με τις ικανότητες των μαθητών, της συνέχειας των γνώσεων, του ποιοτικού τους περιεχομένου και του τρόπου εμπέδωσης στη συνείδηση των μαθητών. Εγκωμιάζει τη μουσική, γιατί εξημερώνει τα ήθη, καταπραΰνει τα πάθη και εξευγενίζει την ψυχή.

Σεβαστό Ιερατείο(ή Σεβασμιότατε, αν είναι παρών), κυρίες και κύριοι!

Από την εποχή των Τριών Ιεραρχών έχουν περάσει αιώνες, έχουν σημειωθεί απειράριθμα γεγονότα, συγκλονιστικές κοσμοϊστορικές εξελίξεις, αναρίθμητες κοσμογονικές αλλαγές. Η επιστημονική και τεχνολογική πρόοδος του ανθρώπου υπήρξε ασύλληπτη, αφάνταστη, αδιανόητη.

Παρά ταύτα, οι Τρεις Ιεράρχες, σε πείσμα του χρόνου, παραμένουν διδάσκαλοι με οικουμενικές και αξεπέραστες δυνατότητες. Εκπέμπουν φως ανέσπερο, αιώνιο, που καταυγάζει, θερμαίνει και ζωογονεί τον Ελληνικό και Χριστιανικό κόσμο με όλη την απεραντοσύνη του. Είναι οι συνδετικοί κρίκοι του αρχαίου ελληνικού πνεύματος και της χριστιανικής παιδείας. Αυτοί δημιούργησαν τον «χρυσόν αιώνα» των Ελληνοχριστιανικών Γραμμάτων στο Βυζάντιο και θεμελίωσαν ατράνταχτα το ελληνοχριστιανικό οικοδόμημα σε εποχή που η Ευρώπη ολόκληρη ζούσε τυλιγμένη στην ομίχλη του σκοτεινού μεσαίωνα.

Πώς όμως εμείς θα γίνουμε κοινωνοί και δέκτες των μηνυμάτων που μας στέλνουν δια μέσου των αιώνων οι τρεις κορυφαίοι της Εκκλησίας μας; Η απάντηση είναι τόσο απλή, όσο και αναγκαία, ειδικότερα σήμερα που γύρω μας ηχούν έντονα τα απατηλά συνθήματα της διαφθοράς και της κοινωνικής αποσύνθεσης. Παιδεία με Χριστομάθεια και Ελληνομάθεια. Αγώνας διαρκής για την επικράτηση του καλού, του έντιμου, του αγαθού και του ωραίου, που απορρέουν από τις αδελφοποιημένες πηγές του Ελληνικού και Χριστιανικού πολιτισμού.

Μόνον έτσι η Νεότητά μας θα μορφωθεί, θα αναδειχτεί άξια της Ελληνοχριστιανικής παράδοσης, άξια γι’ αυτή την ίδια και την κοινωνία και θα γίνει ικανή να επιβιώσει, αλλά και να προσφέρει το θετικό της στοιχείο στη Διεθνή Κοινότητα, στην οποία υποχρεούται να ζήσει.

Η Ελληνική Νεότητα μόνον αν ενστερνιστεί τα ζωογόνα σαλπίσματα των Τριών Ιεραρχών και θεμελιώσει βαθιά πίστη στον Αληθινό Θεό και τις ζώπυρες δυνάμεις της φυλής μας θα ζήσει, θα ευτυχήσει, θα δημιουργήσει και θα δικαιώσει τις προσδοκίες της κοινωνίας και τις ελπίδες του έθνους μας στους δύσκολους καιρούς που σήμερα περνάμε.