Ομιλία σε σχολική γιορτή για την επέτειο της Εξόδου της Φρουράς των Ελεύθερων Πολιορκημένων

Η ιστορική μνήμη με σεβασμό και τιμή αλλά και συστολή και δέος επαναφέρει τούτες τις ώρες στο προσκήνιο το γεγονός που συγκλόνισε όλο τον πολιτισμένο κόσμο και σηματοδότησε ανεξίτηλα με κεφαλαία και αιματοβαμμένα γράμματα την ιδέα αλλά και την ενσάρκωσή της, στο ηρωικό Μεσολόγγι της 10^ης Απριλίου 1826: την ιδέα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΑΝΘΡΩΠΟΣ». Και πολύ ορθά, μετά από τη μεγάλη εκείνη νύχτα, μια νύχτα «…στρωμένη θάματα, νύχτα σπαρμένη μάγια…», αποκαλείται η πόλη του Μεσολογγίου «Ιερή» και θεωρείται πως «κάθε ελεύθερος άνθρωπος είναι δημότης Μεσολογγίου».

Κυρίες και κύριοι συνάδελφοι, αγαπητοί μαθητές

Το Μεσολόγγι δεν υπήρξε μόνο το μεγάλο χωνευτήρι των πιο υπέροχων αξιών που ιδανικεύουν την ιδέα του ανθρώπου με κορυφαίες τον ηρωισμό και την μέχρι αυτοθυσίας αφοσίωση στην αξία της Ελεύθερης, Αξιοπρεπούς ζωής. Και οι Μεσολογγίτες και οι Μεσολογγίτισσες δεν έφτασαν τυχαία, ξαφνικά, αναπάντεχα σ’ αυτό το άφατου μεγαλείου ξέσπασμα τη νύχτα εκείνη «που την τρέμει ο λογισμός». Προηγήθηκε ένας τουλάχιστον αιώνας δημιουργικής πορείας και άνθισης στην οικονομία και ιδιαίτερα στον πολιτισμό και την παιδεία. Διότι κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας το Μεσολόγγι ήταν κέντρο παιδείας, με την ίδρυση της Παλαμαϊκής Σχολής το 1760. Μπήκε στον Αγώνα στις 20 Μαϊου του 1821 με πρωτεργάτες το Φιλικό Αναστάση Παλαμά και τον οπλαρχηγό του Αρακύνθου (Ζυγού) Δημήτριο Μακρή. Οι Μεσολογγίτες όμως πρωτοπόρησαν- σε καιρούς σκοταδισμού και ωμής απολυταρχίας- και στη δημοκρατική πολιτειακή συγκρότηση, καθώς στις 9 Νοεμβρίου 1821 ψηφίστηκε στην πόλη ο Προσωρινός Οργανισμός της Δυτικής Χέρσου Ελλάδος, ένα από τα πρώτα επαναστατικά συντάγματα. Η πόλη οχυρώθηκε πρόχειρα και κατόρθωσε να αποκρούσει την επίθεση του τουρκικού στόλου και την Α΄ πολιορκία από τον Κιουταχή και τον Ομέρ- Βρυώνη το 1822.

Η αρχή του δράματος παίχτηκε το 1824, όταν η αναποτελεσματικότητα των τουρκικών δυνάμεων ανάγκασε το σουλτάνο να ζητήσει βοήθεια από το Μωχάμετ Άλυ, αντιβασιλιά της Αιγύπτου. Βάσει της συμφωνίας οι Αιγύπτιοι θα προσέβαλλαν την Πελοπόννησο και οι Τούρκοι τα νησιά του Αιγαίου και τη Στερεά Ελλάδα. Η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση αδυνατούσε να συλλάβει το μέγεθος της απειλής και πολύ περισσότερο να δράσει ανάλογα, βυθισμένη στη δίνη του καταστροφικού εμφυλίου. Πρώτοι κινήθηκαν οι Αιγύπτιοι με απόβαση στην Κρήτη και καταστροφή της Κάσου. Ο ελληνικός στόλος υπό τον Μιαούλη έκανε αισθητή την παρουσία του με επιτυχημένη ενέργεια στον Γέροντα, κοντά στην Αλικαρνασσό. Στο βόρειο Αιγαίο οι Τούρκοι αφάνισαν τα Ψαρά. Οι Αιγύπτιοι έκαναν απόβαση στην  Πελοπόννησο-το 1825- και γρήγορα επεξέτειναν, χωρίς να συναντήσουν αντίδραση, τη δράση τους. Στη Στερεά οι Τούρκοι επέβαλαν την κυριαρχία τους.

 Έμεινε μόνο το Μεσολόγγι, που αμυνόταν γενναία. Ήδη από τις 5 Ιανουαρίου του 1824 αποβιβάστηκε στην πόλη ο Λόρδος Βύρωνας, ο οποίος ενίσχυσε τη Φρουρά με υλικά και πολεμοφόδια. Δυστυχώς, ο μεγάλος φιλέλληνας ποιητής πέθανε στις 19 Απριλίου του ίδιου χρόνου και τάφηκε δίπλα στον τάφο τουΜάρκου Μπότσαρη.Στην πόλη του Μεσολογγίου την ίδια εποχή ο Ελβετός φιλέλληνας Ιωάννης Ιάκωβος Μάγερ εξέδιδε την εφημερίδα «Ελληνικά Χρονικά».

 Στις 15 Απριλίου 1825 άρχισε η Β΄ πολιορκία της πόλης από τον Κιουταχή με 30.000 άνδρες. Σε ενίσχυση των Τούρκων του Κιουταχή έσπευσαν οι Αιγύπτιοι του Ιμπραήμ και το Μεσολόγγι, ένα χρόνο σχεδόν πολιορκούνταν από στράτευμα 40.000 περίπου καλά εκπαιδευμένων και εξοπλισμένων Τουρκοαιγυπτίων  από στεριά και θάλασσα. Μετά από σκληρές μάχες καταλήφθηκαν τα οχυρά νησάκια, Βασιλάδι και Ντολμάς, ενώ στην Κλείσοβα, στις 25 Μαρτίου 1826 σημειώθηκε μεγάλη νίκη των καταπονημένων υπερασπιστών της πολύπαθης πόλης σε βάρος των  επιτιθέμενων Τουρκοαιγυπτίων. Ήταν το ηρωικό «κύκνειο άσμα τους». Μπροστά στον κίνδυνο του θανάτου από τη σιτοδεία και το λοιμό, οι αποκλεισμένοι από στεριά και θάλασσα ηρωικοί υπερασπιστές της πόλης, η θρυλική Φρουρά της, αποφάσισε δυναμική ΕΞΟΔΟ το βράδυ του Σαββάτου, του Λαζάρου, ξημέρωμα Κυριακής των Βαϊων, 10 Απριλίου 1826. Παράλληλα, ειδοποιήθηκε και ο Γ. Καραϊσκάκης, για να βοηθήσει με αντιπερισπασμό στο Μοναστήρι του Αη Συμιού. Τα μεσάνυχτα της 10^ης Απριλίου η Φρουρά και όσοι μπορούσαν από τους αμάχους, σε τρεις φάλαγγες, πραγματοποίησαν την ΕΞΟΔΟ και κινήθηκαν προς τον Αράκυνθο για να σωθούν. Οι ανήμποροι που είχαν οχυρωθεί στα μεγάλα σπίτια άρχισαν να ανατινάζουν τις πυριτιδαποθήκες. Ο Καψάλης ανατινάζει το σπίτι του και στις 11 του μηνός η αντίσταση κάμπτεται, με την ανατίναξη του Ανεμόμυλου από τον Επίσκοπο Ρωγών Ιωσήφ. Και το Μεσολόγγι ΈΠΕΣΕ.

Ο Δ. Αινιάνος στα απομνημονεύματά του, σ. 60-61, σχολιάζοντας το θαύμα της Εξόδου, γράφει: «…η ηρωική αντίσταση του Μεσολογγίου και η τρομερή απόφαση της Εξόδου δύναται να θεωρηθή ως πράξη αποφασιστική, εξ εκείνων, οι οποίες επιφέρουν την λύση των πολέμων και αποφασίζουν την  τύχη των εθνών. Ενώ δε η πτώση του Μεσολογγίου έπρεπε να συνεπιφέρη και την πτώση όλης της Ελλάδος(και έμελλε να την επιφέρη αναπόφευκτα. Διότι πουθενά ίσως πλέον δεν ήθελεν απαντήσει ανυπέρβλητη αντίκρουση ο εχθρός), εξ εναντίας η πτώση του Μεσολογγίου υπήρξε η ανάσταση της Ελλάδος. Ο εχθρός, αν και κατώρθωσε δι’ όλων των ελλείψεων να εξασθενίση τις σωματικές δυνάμεις των πολιορκουμένων, εστάθη όμως αδύνατον να ταπεινώση τα φρονήματα αυτών, και να τους αναγκάση εις υποταγήν. Οι ένδοξοι τούτοι πολεμιστές επροτίμησαν να εκτεθούν σε ένα βέβαιον κίνδυνον απωλείας, δια της εξόδου των, επροτίμησαν να αποθάνουν καλλίτερα με τα όπλα  στα χέρια, παρά να δεχθούν επονειδίστους συνθήκες, και να υποκύψουν στο  ζυγό ενός εχθρού, του οποίου ωρκίσθησαν τον όλεθρο. Τοιαύτη ηρωική απόφαση, αξία των ενδόξων χρόνων της αρχαιότητος, δεν ήταν δυνατόν να μην εμπνεύση  αισθήματα συμπάθειας σε όλες τις καρδιές, ως και αυτών ακόμα των αντιπάλων τους…»     

«Τα μάτια μου δεν είδαν τόπον ενδοξότερον από τούτο το αλωνάκι» θα πει ο Εθνικός μας ποιητής. Και ο αλλοδαπός ιστορικός θα αποφανθεί «η άμυνα και έξοδος του Μεσολογγίου είναι το ωραιότερο παράδειγμα, που ο πατριωτισμός και το θάρρος επρόσφερε ποτέ στην οικουμένη».

Η Φρουρά του Μεσολογγίου «Ουράνιες Δυνάμεις επί της γης» υψώθηκε υπεράνω της ιστορίας του κόσμου τούτου. Αποσπάστηκε- θαρρείς- το χώμα της γης, ο «Φράχτης», η λιμνοθάλασσα, ο Ντολμάς, η Κλείσοβα, το Βασιλάδι, ο Αράκυνθος και τοποθετήθηκαν στα διάπλατα του ουρανού σαν γαλαξίας κατάμεστος από φεγγοβολούσες πράξεις καρτεροψυχίας και θυσίας, πανόραμα εκθαμβωτικό της οικουμένης όλης.

Κανενός είδους αναλογία δεν υπάρχει ανάμεσα στους πολιορκουμένους και τους πολιορκητές. Απέξω μανιάζει και αφρίζει σε άγρια κύματα η μαύρη θάλασσα της αραπιάς: τα κανόνια, που τραντάζουν αδιάκοπα τη γη, ο άρτιος εξοπλισμός, ο άφθονος εφοδιασμός, το τεχνικό προβάδισμα. Πίσω από τους χωμάτινους προμαχώνες, πίσω από το ψυχοπύργωτο κάστρο, πίσω από τις εφτάψυχες ντάπιες στέκουν φαντάσματα, κορμιά σκυφτά, μισόγυμνα…αρμοί και κατακλείδια αχνά, ξεπεταγμένα, μάτια βαθουλά, κούφια κουφάρια από την πείνα χορτασμένα, γονατισμένα από τη συμφορά. «Την πόλιν νέμονται θυμός, γυμνότης, νόσημα, λιμός, ο φόβος λείπει μόνο» στιχοπλέκει ο ποιητής. Με μια θεϊκή έξαρση, οι πολιορκημένοι ανέβηκαν πάνω από τον φόβο, πάνω από τον εαυτό τους και τις ανάγκες τους. Γνώριζαν το τέλος τους, αλλά συνέβη το παράδοξο να μην πιστεύουν πως υπάρχει τέλος… Γι’ αυτούς ο θάνατος ήταν η ωραιότερη κατάφαση της ζωής, το αυθεντικότερο εισιτήριο για τον παράδεισο της Αθανασίας. Η ψυχή τους δεν βρίσκεται μέσα στο σώμα τους, αλλά το σώμα τους μέσα στην ψυχή τους. Έτσι η ζωή για τον άνθρωπο αποβαίνει ηθική αξία, δεν είναι βρασμός, μέθη, πόθος, εκδίκηση, τύχη.

Η Ελευθερία πηγάζει από την ανώτερη ηθική βούληση του ανθρώπου, υπερνικά τα φθαρτά, τα πρόσκαιρα. Η απόφαση του χρέους, μολονότι είναι ομόγνωμη, δεν είναι πειθαρχία, δεν επιβάλλεται έξωθεν- άνωθεν, δεν ενεργείται κατ’ ανάγκην. Είναι λύτρωση και δικαίωση συνάμα, πράξη που μας φέρνει προς την ουσία της αλήθειας, προς το Θεό.

Η ολόχρονη, σθεναρή άμυνα της Φρουράς έφτασε στο απόγειό της τη νύχτα των Βαγιών του 1826 με την κοσμοβόητη Έξοδο. Και καταύγασε με το υπερκόσμιο πνευματικό και ηθικό φως της την ιδέα του ανθρώπου που μέσα από την απαράμιλλη ανδρεία οδηγείται στην ευψυχία και από εκεί στην πραγματική ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ. Γι’ αυτό δικαιολογημένα μπορούν να υπερηφανεύονται οι Έλληνες όπου γης.

Ζήτω η ηρωική  Έξοδος της Φρουράς των «¨Ελεύθερων Πολιορκημένων»!