Στην τάξη σου πρόκειται να συζητηθεί το θέμα του διαλόγου. Να προετοιμάσεις μια γραπτή εισήγηση για την αξία που έχει ο διάλογος στην εκπαιδευτική διαδικασία, στο δημοκρατικό πολίτευμα και στην ειρηνική λύση των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους. Η έκταση της εισήγησής σου να είναι πέντε παράγραφοι ( πρόλογος, μια παράγραφος για καθένα από αυτά τα επιμέρους θέματα και επίλογος ).

Ο διάλογος είναι, προπάντων, έκφραση της λογικής ικανότητας και εκδήλωση της κοινωνικότητας του ανθρώπου. Της λογικής του ικανότητας επειδή συνδέεται αδιαχώριστα με τη σκέψη και την έκφραση, και της κοινωνικότητάς του επειδή για να γίνει χρειάζεται και ο άλλος, ο συνομιλητής, και χωρίς αυτόν δεν μπορεί να υπάρξει. Από τη φύση του, λοιπόν, ο διάλογος είναι επικοινωνία και συνάντηση. Με τη βοήθειά του επικοινωνούν οι άνθρωποι, αλλά και συναντιούνται κάθε φορά που χρειάζεται να συζητήσουν και να ερμηνεύσουν ένα πρόβλημα, να δώσουν εξηγήσεις ο ένας στον άλλο, να πείσουν ή να πειστούν, να πάρουν σωστές αποφάσεις. Η συνάντηση αυτή δεν αποκλείει καθόλου την αντιπαράθεση και τη σύγκρουση, αφού, απεναντίας, οι διαφορετικές απόψεις είναι η πεμπτουσία του διαλόγου. Σ΄ αυτές τις θεμελιώδεις λειτουργίες βρίσκεται η αξία του. Άρα, είναι στενά συνυφασμένος, ως μέσο επικοινωνίας, με όλες σχεδόν τις περιστάσεις ανθρώπινης επικοινωνίας. Συνδέεται, έτσι, με την εκπαιδευτική διαδικασία, το δημοκρατικό πολίτευμα και την ειρηνική επίλυση των διαφορών ανάμεσα στους ανθρώπους.

Στην εκπαιδευτική διαδικασία ο διάλογος είναι απαραίτητο εργαλείο, καθώς στενά συνδεδεμένη με το διάλογο είναι και η μάθηση. Με το διάλογο δίνονται απαντήσεις σε ερωτήσεις, λύνονται αλλά και προκαλούνται απορίες, συζητούνται θέματα, ερμηνεύονται γεγονότα, τεκμηριώνονται απόψεις και ανασκευάζονται επιχειρήματα. Η διαλογική διαδικασία είναι γύμνασμα της σκέψης και της έκφρασης. Μέσα από αυτή τη διαδικασία, και με τον κατάλληλο τρόπο εκ μέρους του διδάσκοντα, που σημαίνει υπεύθυνη χρήση του λόγου αλλά και δημοκρατική κατανομή του, ο δάσκαλος εκμαιεύει από το μαθητή τη γνώση και τον οδηγεί σταδιακά στην πνευματική ωρίμανση. Τούτο, μάλιστα, επιτυγχάνεται όταν παρατηρείται στην τάξη η διακριτική και θετική στάση του δασκάλου. Όταν είναι ικανός να οργανώνει και να συντονίζει τη συζήτηση παρεμβαίνοντας είτε σαν “διαιτητής” που φροντίζει για τη σωστή διεξαγωγή του “παιχνιδιού,” είτε για να δώσει μια πληροφορία σχετική με το θέμα, είτε για να συνοψίσει στο τέλος. Έτσι, το κέρδος το εκπαιδευτικό είναι ότι κατά τη διεξαγωγή του γόνιμου διαλόγου οι πνευματικές λειτουργίες των συνομιλητών (η μνήμη, η προσοχή, η αντίληψη και η κρίση)-ιδιαίτερα των μαθητών- βρίσκονται σε εγρήγορση. Και τούτο διότι επιδιώκεται να διατυπωθούν εύστοχες ερωτήσεις και προπαντός να δοθούν και να τεκμηριωθούν ορθές απαντήσεις με λόγο σαφή, περιεκτικό και πειστικό.

Αν τώρα αναρωτηθούμε πού επικυρώνεται καλύτερα η αξία του διαλόγου, πέρα από την εκπαιδευτική διαδικασία, δεν έχουμε παρά να στρέψουμε τον προβληματισμό μας στη θέση που έχει ο διάλογος στο δημοκρατικό πολίτευμα. Διάλογος και δημοκρατία είναι έννοιες αλληλένδετες. Ο διάλογος υπάρχει, εφόσον υπάρχουν οι κατάλληλες προϋποθέσεις και ευνοϊκό κλίμα για την απρόσκοπτη διακίνηση ιδεών, την ελευθερία σκέψης και έκφρασης. Και τέτοιο είναι δίχως άλλο, το εύκρατο κλίμα του δημοκρατικού πολιτεύματος. Γι΄ αυτό ο διάλογος συνάδει στη δημοκρατία. Τρέφεται από τη δημοκρατία αλλά και την τρέφει. Για να υπάρχει ουσιαστική δημοκρατία είναι ανάγκη να ενημερώνεται ο πολίτης, να συσκέπτεται, να εκφράζει χωρίς περιορισμούς τις απόψεις του, να πείθει και να παίρνει σωστές αποφάσεις. Προϋπόθεση, όμως, για το “ευ βουλεύεσθαι” είναι το “ευ διαλέγεσθαι” – και αντίστροφα. Γι΄ αυτό ο διάλογος είναι θεμελιακό στοιχείο του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η Αθηναϊκή εκκλησία του δήμου και τα σύγχρονα κοινοβούλια, τα δικαστήρια, οι συνελεύσεις και οι συσκέψεις υπήρξαν και είναι η δύναμή του, εδραιωμένη στην ελεύθερη ανταλλαγή απόψεων, στην με παρρησία έκφραση της γνώμης και την ανταλλαγή της. Έτσι, κατάπνιξη του διαλόγου σημαίνει μοιραία και κατάργηση της δημοκρατίας.

Αλλά, πώς η δημοκρατία να λειτουργήσει, ο διάλογος να ανθίσει και να απολαύσουμε τους καρπούς, όταν απουσιάζει η ειρήνη από τις διμερείς ή διεθνείς σχέσεις; Η αξία του διαλόγου δεν αποδεικνύεται μόνο από τη θέση που έχει στο δημοκρατικό πολίτευμα, αλλά και από τη συμβολή του στην άρση με ειρηνικό τρόπο παρεξηγήσεων, διαφορών και αντιθέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους. Η λογική υπαγορεύει να λύνονται οι διαφορές με ειρηνικό τρόπο και να αποφεύγεται η βία. Έκφραση της λογικής αλλά και της καλοπροαίρετης διάθεσης είναι ο διάλογος. Με το διάλογο ενημερώνει ο ένας τον άλλο γι΄ αυτά που πιστεύει πως δικαιούται, δίνονται αμοιβαίες εξηγήσεις, διαλύονται προκαταλήψεις, αποφεύγονται παρεξηγήσεις, γίνονται αμοιβαίες υποχωρήσεις και οι άνθρωποι καταλήγουν σε συμφωνίες. Με το διάλογο εκτονώνονται οι κρίσεις ανάμεσα σε κράτη, συνάπτονται συμφωνίες, προβάλλονται δικαιώματα και αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά κοινωνικά προβλήματα. Διασφαλίζονται έτσι η ειρήνη, η αμοιβαιότητα και η αρμονική και εποικοδομητική συνεργασία ατόμων και λαών.

Αβίαστα, από όσα αναφέρθηκαν, προκύπτει πως ο διάλογος αποτελεί θεμελιώδη έκφραση και στήριγμα του ανθρώπινου πολιτιστικού οικοδομήματος, αφού εγγυάται την ασφαλή προσέγγιση στη γνώση, την ομαλή λειτουργία της δημοκρατίας και, κυρίως, τη στερέωση και διατήρηση της ειρήνης.